ETİ HOLDİNG BOR REZERVLERİ

Kaynak: Roskill 1999

Bor ürünlerinin kullanım alanları şöyledir:

Özel bor kimyasalları terimi bor elementi, bor halidleri, inorganik boratlar, fluoboratlar, borik asit esterleri, borik asit hidrürleri, organik bor bileşikleri ve bor azot bileşikleri vb.'lerini ifade etmektedir. Bu özel bor bileşiklerinin ABD tüketimi yaklaşık 60.000-70.000 ton/yıl B₂O₃’e karşılık gelmektedir. Bu miktar ABD toplam bor tüketiminin %20-25’idir.

Özel bor kimyasallarının kullanım alanları şöyledir.

Bor bileşikleri üretim kapasitesine ilişkin bilgilere ulaşmak neredeyse mümkün değildir. Roskill’de, bor bileşikleri ve soda külü üretiminde büyük bir şirket olan IMC Corp.’ın ABD’de Searles gölü suyundan bor elde ettiği 3 fabrika ile, dünyanın en büyük bor üreticisi US Borax Inc’ın bazı bor bileşikleri için üretim kapasitesi değerleri bulunmaktadır.

DÜNYA BOR BİLEŞİKLERİ ÜRETİM KAPASİTESİ (1998, BİN TON/YIL)

Kaynak: Industrial Minerals Directory, ROSKILL 1999.

Bor üretiminde 1970’de 770.000 tonun altında olan üretim miktarı, 1995’den itibaren yılda 1,5 milyon tona yükselmiştir. Bu durum, büyük ölçüde Türkiye’deki üretim artışından ileri gelmektedir. Ülkemizde bor üretimi 1970’de 122.000 ton B₂O₃ den, 2000 yılında 400.000 ton B₂O₃’e ulaşmıştır. ABD'nin bor üretimi ise tersine, nispeten sabit kalarak aynı dönem için 510.00-627.000 ton B₂O₃ arasında değişim göstermiştir. Bu süre içinde Güney Amerika ve Çin’in üretimleri artış göstermiş, BDT ülkelerindeki üretim ise düşmüştür.

Dünyadaki başlıca bor üreticilerine bakıldığında, 1998’de pazarın % 41’ine Rio Tinto ve % 30’una ise Eti Bor A.Ş.’nin sahip olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle Türkiye’nin üretimi 400.000 ton B₂O₃ ve Rio Tinto ‘nun üretimi 590.000 ton B₂O₃ olup, toplam dünya üretimi ise 1.444.000 ton B₂O₃ olarak gerçekleşmiştir. Dünya üretmindeki paylarına bakıldığında ise; Rio Tinto üretimi %41 ve Türkiye’nin üretimi %28 olarak gerçekleşmiştir.

DÜNYADA BAŞLICA BOR ÜRETİCİLERİ

Kaynak: ROSKILL, 1999, Rio Tinto 2000 Annual Report of Fin. Statements, http://minerals.usgs.gov

(1) Üretime Mayıs 1998’de başlamıştır.
*Diğerleri ve Rio Tinto ile Eti Bor A.Ş. dışındaki firmalar toplamı

DÜNYA BOR TÜKETİMİ

Pek az ülke bor ile ilgili veri yayınlamaktadır. Duyarlı istatistiklerin yokluğu yüzünden endüstri ile ilgili talep düzeyini tahmin etmek üzere bazı kabuller yapılması zorunlu olmaktadır. Bor talebi, diğer endüstriyel minerallerde olduğu gibi üretim düzeyinin bir yansıması olarak kabul edilmiştir. Böylelikle, dünya toplam bor tüketimi B2O3 içeriği olarak yaklaşık 1,5 milyon ton tahmin edilmektedir. Tüketim değeri, üretim gibi 1970’den bu yana ikiye katlanmış olup, bu değere sabit yıllık artışlarla değil, daha ziyade yoğun talep dönemlerinin sonucu olarak ulaşılmıştır.

1980’lerin başında Dünya'daki ekonomik durgunluk nedeniyle düşen bor talebi, 1988-1991 arasında yılda 1,3 milyon ton’a yükselmiş, bu tarihten sonra durgunluk tekrar bor talebini düşürdüyse de, büyük pazarların yeniden ele geçirilmesiyle 1994’den itibaren dünya talebi artarak 1997’de yaklaşık 1,5 milyon ton’a ulaşmıştır.

DÜNYA BOR TÜKETİMİ (1997, BİN TON)

 Kaynak: ROSKILL 1999, (*) 500 tonun altında.

Tabloda görüldüğü gibi asıl kullanıcılar Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’dır. Bu iki bölge tüketimin yaklaşık %72’sini oluşturmaktadır. Güney Amerika ve Asya/Pasifik ülkeleri sırasıyla %12 ve %10’nu, Doğu Avrupa ise kalan miktarın büyük kısmını tüketmektedir.

KULLANIM ALANLARINA GÖRE DÜNYA BOR TÜKETİMİ (1997, BİN TON)

Kaynak: ROSKILL 1999, (*) 500 tonun altında.

Bor'un başlıca kullanım alanı cam endüstrisidir. Bu alandaki kullanımın 1997’de B₂O₃ olarak 640.000 tonun üstünde olduğu tahmin edilmektedir. Bu da dünya çapında bor kullanımının %42’sidir. Bu alandaki kullanımın hemen hemen yarısı Kuzey Amerika’nın talebidir. 1998’de Kuzey Amerika’nın bor talebinin %71’i cam endüstrisine aittir. Bor'un deterjan ve ağartıcılarda kullanımı Avrupa’da yaygındır. 1997’de perborat olarak Avrupa’nın toplam bor talebinin yaklaşık 242.000 ton olduğu tahmin edilmektedir. Bu değer dünya toplamının %86’sıdır. Bor'un diğer önemli kullanım alanları seramik, sır-emaye ve tarımdı.

ABD BOR TÜKETİMİ (1990-1997 BİN TON B₂O₃)

Kaynak: Mineral Industry Surveys Boron, US Geological Survey, ROSKILL 1999.NA: Bilgiye erişilememiştir.

 Avrupa pazarına ilişkin tahminler, deterjan ve ağartıcı pazarının Avrupa’da ABD’ye göre çok daha önemli olduğunu göstermektedir. Bu değer tüm bor tüketiminin yaklaşık %35’idir. Avrupa’da seramik sektöründe tüketilen bor'un payı, ABD’dekinden daha fazladır. Avrupa’da toplam bor tüketiminin %10’u seramik sektöründe gerçekleşirken bu miktar ABD’de %3,5’in altındadır. Batı Avrupa’da cam sektöründe bor tüketimi, yalıtım ve tekstil cam elyafı ile borosilikat camlar dahil toplam tüketimin %23’ü olup, yaklaşık 159.000 tondur.

KULLANIM ALANLARINA GÖRE BATI AVRUPA BOR TÜKETİMİ, (1997)

Kaynak: ROSKILL 1999.

Bağımsız Devletler Topluluğu bor pazarı, InfoMine tarafından yılda yaklaşık 50.000 ton olarak ifade edilmiştir. Bu değer Rusya 30.000 ton, Ukrayna 10.000 ton, Belarus 5.000 ton, Diğerleri 5.000 ton olarak bölünmüştür. Bu ülkelerde başlıca kullanım alanı; cam, borosilikat cam, cam elyafı olup, bu alanlardaki tüketimler toplam tüketimin yarısıdır. Seramik endüstrisindeki kullanım %15, deterjanlarda %10 olup geriye kalan miktar, metalurji, tıp, nükleer mühendislik ve makine dahil çok sayıda alanda kullanılmaktadır.

Dünya bor rezervlerinin %63'ünü bünyesinde bulunduran Eti Holding A.Ş. Dünya bor pazarında büyük rekabet içinde bulunduğu ABD’de yerleşik US Borax firması ile birlikte stratejik bir konumda bulunmaktadır. B₂O₃ bazında 1,5 milyon ton/yıl civarında olan Dünya bor üretiminden Eti Holding A.Ş. %31,4 ve (US Borax %38,9 gibi birbirlerine nispeten yakın paylar alırken yaklaşık 1,2 milyar US$/yıl olan parasal büyüklükten US Borax'ın aldığı %70'lik pay, Eti Holding A.Ş'nin yaklaşık %28 olan payından 3 kat daha fazladır. Bunun sebebi, Eti Holding A.Ş.'nin 350.000 ton/yıl rafine bor ürünü satışına karşılık, US Borax'ın 1,3 milyon ton/yıl rafine ürün satışı gerçekleştirmesidir. Ancak, Eti Holding A.Ş. son dönemde rafine bor üretimi ve uluslararası pazarlama ve dağıtım ağını güçlendirme stratejisi çerçevesinde, rafine bor üretim kapasitesini önce 817.000 ton/yıl, sonra da 1.2 milyon ton/yıl seviyelerine yükseltmek için yoğun bir yatırım atağı içerisine girmiştir.

DÜNYA BOR SATIŞLARI (Özel Bor Kimyasalları Hariç)

Kaynak: Roskill 1999.

Dünya bor pazarında parasal olarak %70 ile en büyük paya sahip olan US Borax firması da; Dünyada birçok ayrı merkezde yürüttüğü üretim, depolama, dağıtım ve pazarlama faaliyetlerini, Eti Holding A.Ş. benzeri fakat daha büyük ölçekli bir organizasyon yapısı ile tek elden kontrol eden büyük ölçekli bir kuruluştur.

Bor tüketim pazarını gelişmiş ülkeler oluşturmaktadır. Dolayısıyla Türkiye ihracatının büyük çoğunluğunu bu ülkelere yapmaktadır. Ancak ihraç edilen bor esaslı ürünlerin gelişmiş ya da daha az gelişmiş ülkelere olan dağılımına bakıldığında, gelişmiş ülkelere daha çok cevher ve konsantre (ham bor) ürünlerinin satıldığı ortaya çıkmaktadır. Bu ürünler katma değeri daha düşük olan ürünlerdir. Diğer taraftan, örneğin Orta Doğu ve Afrika ülkelerine yapılan ihracatın hemen hemen tümü rafine bor ürünleridir. Bu da gösteriyor ki özellikle Avrupa ve Japonya’ya ihraç edilen ham borların büyük bir kısmı bu ülkelerde rafine ürüne dönüştürülerek kullanılmaktadır.

ÜLKEMİZDE BOR MADENCİLİĞİ BOR MADENCİLİĞİNİN TARİHÇESİ

Ülkemizde bor cevherlerinin varlığının bilinmesi Romalılara kadar uzanmakta ise de ilk verimli bor madenciliğine 1861 yılında Balıkesir-Susurluk Sultançayırı pandermit yataklarında Fransız “Companie Industriel Des Mazures” firması tarafından başlanmış, daha sonra 1887 yılında İngiliz-İtalyan ortak şirketi “Cove-Hanson” tarafından sürdürülmüştür. Bu firma daha sonra “Borax Consolidated Limited” şirketine dönüştürülmüştür. Özet olarak, Ülkemizde bor cevherleri Osmanlı Devletinin son yılları ile Cumhuriyetin ilk yıllarında yabancı firmalar tarafından işletilmiştir.

Ülkemizde 1930’lu yıllara kadar gerek Osmanlı dönemi ve gerekse Cumhuriyet döneminde doğal kaynaklarımızın tespitine yönelik bilimsel çalışmaların yapıldığını

söylemek mümkün değildir. Bu durumun ortadan kaldırılması amacıyla 1935 yılında maden aramalarını yapmak üzere MTA, madencilik, enerji üretimi ve dağıtımı yapmak üzere de Etibank (Eti Holding A.Ş.) kurulmuştur.

O zamanki adı ile Etibank’ın 2805 sayılı Kuruluş Kanunu’nun 5. maddesinde MTA ekonomik değere haiz sahaları ilgili Bakanlık kanalıyla Eti Holding A.Ş'ne devretmeye, Eti Holding A.Ş’de bu kaynakları işletmeye zorunlu kılınmıştır. 1970’li yıllara kadar ülkemizde bor cevheri üretim ve ihracatı büyük oranda İngiliz kökenli Borax Consolidated Limited şirketinin elinde ve kontrolünde kalmıştır. Ancak ülkemiz bor cevherlerinin dünya piyasasındaki gerçek değerine ulaşabilmesi amacıyla 1978 yılında bor cevherleri 2172 sayılı Kanunla devletleştirilmiş ve böylelikle dünyada en büyük bor üreticileri ABD’de US Borax ile Türkiye’de Eti Holding A.Ş. olmuştur.

Bu aşamadan, yani bor cevherlerinin 1978'de devletleştirilerek Eti Holding A.Ş.’ne devredilmesinden sonra, Eti Holding A.Ş. tarafından yapılan toplam 500 milyon US$'a yakın yatırım neticesinde, 1978 yılında cevher bazında toplam 660 milyon ton olan bor rezervi, günümüzde cevher bazında 2 milyar tonun üzerine, Dünya bor üretiminde ülkemizin payı da; 1975'de %11'den günümüzde %31 seviyesine çıkartılmıştır. 1978’de 83 milyon US$ olan ülkemizin bor ihracat gelirleri günümüzde 250 milyon US$/yıl seviyelerine yükseltilmiştir.

Anayasanın tabii servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesiyle ilgili 168. maddesinde, tabii servetler ve kaynakların Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu, bunların aranması ve işletilmesi hakkının Devlete ait olduğu belirtilmekte ve Devletin bu hakkını gerçek ve tüzel kişilere devretmesinin Kanunun açık iznine bağlı olduğu ve bu durumda uyulması gereken şartlar, Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyidelerinin Kanunda gösterileceği ifade edilmiştir. 1954’te yürürlüğe giren 6309 sayılı Maden Kanunu da, madenlerin Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu ilkesini getirmiştir.

Gerek Osmanlı gerekse Cumhuriyet Döneminin ilk yıllarında yerli ve yabancı özel şirketler eliyle işletilen Ülkemiz bor yatakları; bor madenlerinin Devlet eliyle aranması ve işletilmesini düzenleyen 04.10.1978 tarih ve 2172 sayılı Kanun kapsamında Eti Holding A.Ş.’ne devredilmiştir. 2172 sayılı Kanun, Devletçe işletilecek madenlerle ilgili olarak daha önce gerçek kişilerle özel hukuk tüzel kişilerine verilmiş arama ruhsatnameleri ve işletme haklarının geri alınması esaslarını düzenleyen bir genel kanun niteliğindedir.

Bu Kanundaki başlıca hususlar, Devletçe aranmasına ve işletilmesine karar verilecek madenlerin Bakanlar Kurulu Kararıyla, sermayesinin tamamı Devlete ait ve çalışma konuları uygun bir İktisadi Devlet Teşekkülüne devredilmesi, daha önce bu madenlerle ilgili olarak gerçek kişilerle özel hukuk tüzel kişilerine verilmiş arama ruhsatnameleri ve işletme haklarının geri alınması ve bu nedenle ödenecek tazminatların hesaplanması ile bu konuda çıkacak uyuşmazlıklar için başvurulacak yargı yolu gibi konulardır.

Daha sonra 10.06.1983 tarihli “Bor Tuzları, Trona ve Asfaltit ile Nükleer Enerji Hammaddelerinin İşletilmesini, Linyit ve Demir Sahalarının Bazılarının İadesini Düzenleyen 2840 sayılı Kanun ile “2172 sayılı Devletçe İşletilecek Madenler Hakkındaki Kanun”la Kamu Kuruluşlarına devredilen maden hakları yeniden düzenlenmiştir. 2840 sayılı Kanunun 2. maddesi, “Bor tuzları, trona, asfaltit, uranyum ve toryum madenlerinin aranması ve işletilmesinin Devlet eliyle yapılacağı ve bu madenler için 6309 sayılı Maden Kanunu gereğince gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine verilmiş ruhsatlar iptal edilmiştir.’’ şeklindedir.

6309 sayılı Maden Kanunu uygulamada aksaklıklara yol açmış ve ihtiva ettiği birçok hükümler değişik yorumlara sebep olmuştur. Kanun hükümlerindeki bürokratik işlemler Devlet dairelerini aşırı derecede meşgul etmiş dolayısıyla ilgili daire işlerin yürütülmesinde yetersiz kalmıştır. Ayrıca Kanun, teknik ve mali yönden de ihtiyaçlara cevap verememiştir. Bu nedenle Türkiye’nin maden potansiyeli atıl kalma durumuna kadar gerilemiştir.

Bu sebeplerle 6309 sayılı Kanunun uygulanmasında karşılaşılan güçlükler de dikkate alınarak, madenlerin aranması, işletilmesi, üzerinde hak sahibi olunması ve terk edilmesi ile ilgili esas ve usulleri düzenlemek amacıyla 04.06.1985 tarihinde 3213 sayılı Maden Kanunu çıkartılmıştır. 3213 sayılı Maden Kanununun 51. maddesinde 6309 sayılı Maden Kanunu ile ek ve değişiklikleri yürürlükten kaldırılmış, böylece madencilik faaliyetlerine hız, yön ve verimlilik getirilmesi amaçlanmıştır.

3213 sayılı Maden Kanununun 49. maddesinde; “2840 sayılı Kanun hükümleri saklıdır. Ancak bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra bulunacak bor tuzları, trona ve asfaltit madenlerinin aranması ve işletilmesi bu Kanun hükümlerine tabidir. Bunların ihracatına ait usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca tespit edilir.” denilmiştir.

Aynı Kanunun 50. maddesinde ise “Bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra toryum ve uranyum madenlerinin aranması ve işletilmesi bu Kanun hükümlerine tabidir. Üretilen cevher Devlete veya Bakanlar Kurulunca tespit edilecek yerlere satılır.” denmiştir.

16.02.1994 tarih ve 3971 sayılı Kanunla 2840 sayılı Kanunun 2. maddesi yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile 2840 sayılı Kanun kapsamından trona ve asfaltit madenleri çıkartılmıştır. Ayrıca, 2840 sayılı Kanunda uranyum ve toryum şeklinde ifade edilen madenler yeni düzenlemede nükleer enerji hammaddeleri şeklinde değiştirilmiştir.

Sonuç olarak, ilgili kanun maddeleri gereğince, Devletçe işletilecek madenler kapsamında bulunan bor tuzlarının arama, işletme ve pazarlama faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, 2172 sayılı Kanunun 1. maddesi uyarınca 17 Kasım 1978 tarih ve 16462 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 31.10.1978 tarih ve 7/16681 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Eti Holding A.Ş.’ne verilmiş olup Devlet eliyle yapılmaktadır. Ayrıca, Eti Holding A.Ş., 10.10.1983 gün ve 99 sayılı KHK ile yeni bir hukuki yapıya kavuşmuş, Devlet eliyle aranacak ve işletilecek olan bor tuzları, trona (tabii soda), uranyum ve toryum madenlerinin işletilme ve arama görevi kendisine verilmiş, 2805 sayılı Kuruluş Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.

Bor madenleri ile ilgili 2840 sayılı Kanunda; “Bor tuzları, Uranyum ve Toryum madenlerinin aranması ve işletilmesi devlet eliyle yapılır” hükmünde yer alan ''işletme'' ifadesi bugüne kadar bor madenlerinin aranmasından; üretimi, zenginleştirilmesi, rafinasyonu ve pazarlanmasına kadar uzanan bir çerçevede yorumlanmış olup uygulama bu şekilde yapılmaktadır. Bu çerçevede bor ürünlerinin birbirlerinin yerine ikame edilebilir niteliklerinden dolayı, satış fiyatları ve miktarlarının taşıdıkları hassasiyet de göz önüne alınarak; Eti Holding A.Ş.’ne ait bor yataklarından elde edilen ham bor cevherleri ile mevcut kapasiteler doğrultusunda bunlardan elde edilen rafine ürünler bugüne kadar Eti Holding A.Ş.’nce işletilmekte, üretilmekte ve satılmaktadır.

Bor ürünlerinin birbirini ikame özelliği ürün çeşitlendirilmesini gerektirmekte olup bu durum büyük yatırımlar, sürekli teknoloji yenileme ve Dünya çapında pazarlamayı içeren bir işletmeciliği zorunlu kılmaktadır.

Bu durumda, Dünya bor piyasasında Eti Holding A:Ş.’nin rekabet gücünün artırılarak bor madenlerinin ülke ekonomisine yaptığı katkının daha üst seviyelere çıkartılması için;

- Bor cevherleri ile ilgili faaliyetlerini ilgili yasalar çerçevesinde sürdürmekte olan Eti Holding A.Ş. , bor cevherlerinin ekonomik hayatımıza daha etkin bir şekilde kazandırılması için bugüne dek yapılamayanları belirli bir süre içerisinde yerine getirmek zorundadır. Özellikle ham bor yerine rafine bor ve bor uç ile ileri bor uç ürünlerine yatırım yapılarak Dünya’nın çeşitli yerlerinde kurulmuş bor’a dayalı sanayi tesislerinin ülkemizde kurulmasını gerçekleştirmek ana hedeftir.

- Bor’larda 1,2 milyon ton rafine ürün kapasitesine ulaşılmasını teminen 250 milyon ABD$’lık yatırım öngörülmektedir. Ayrıca bor uç ve ileri bor uç ürünlerine yatırım yapılması ve bu konuda özel sektörle işbirliği yapılması hedeflenmektedir.

Dünya bor fiyatları, serbest piyasa yerine Eti Holding A.Ş. ile rakibi US Borax firmalarının birlikte belirledikleri fiyatlar olup piyasa denge fiyatlarıdır. Ülkemizin rafine bor ürünleri kapasitesinin önümüzdeki yıllarda 1,2 milyon ton’a çıkarılamaması durumunda fiyatta ve pazarda US Borax firmasını geçmemiz mümkün görülmemektedir. Eti Holding A.Ş.’nin bor işletmeciliğindeki hedefi; 1,2 milyar US$ tutarındaki dünya bor pastasından daha büyük pay elde etmektir.

DEVAM ETMEKTE OLAN PROJELER

Hükümet Programı ve yatırım politikalarına paralel olarak 2002 yılında da yatırım faaliyetleri sürdürülmekte olan önemli projeler;

III. BOR TÜREVLERİ TESİSİ : Boraks Pentahidrat (Etibor-48) ürününe olan yurtdışı talebin artışına paralel olarak üretim kapasitesinin arttırılması için 160.000 ton/yıl BPH üretim kapasiteli yeni bir tesisin kurulmasına karar verilmiştir

Projenin sabit yatırım tutarı yaklaşık 30 milyon US$ olarak planlanan tesiste 194 kişilik istihdam sağlanacak olup, projenin yıllık döviz getirisi 48 milyon US$ olacaktır.

Ana üretim tesisleri 2001’de tamamlanmış ve geçici kabulü yapılmıştır. 3. Bor Türevleri Tesisinde deneme üretimine başlanmış olup tesisin resmi açılış çalışmaları sürdürülmektedir.

YENİ BORİK ASİT TESİSİ : Dünyanın en zengin bor rezervlerine sahip ülkemizde Eti Holding A.Ş.nin dünya borik asit piyasasında gereken yeri alması için kapasitesini arttırarak piyasa koşullarında üretim yapması gerekmektedir. Bu nedenle borik asidin hammaddesi olan kolemanit madenciliğinin yapıldığı Emet/Kütahya’da 100.000 ton/yıl üretim kapasiteli Borik Asit Tesisi kurulmasına karar verilmiştir.

Yatırım tutarı yaklaşık 80 milyon US$ olan tesisler 2003 yılında devreye alındığında 213 kişilik istihdam kapasitesi ve yıllık 40 milyon US$ döviz getirisi sağlanacaktır. Ana üretim tesislerinde inşaat, makine-elektrik imalat ve montaj çalışmaları % 90 mertebelerinde tamamlanmış yan ve yardımcı tesislerden atık barajı, enerji santralı, proses suyu ve enerji hatları ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Tesislerin 2003 yılı ilk çeyreği itibariyle tamamlanarak üretime başlaması hedeflenmektedir.

TEK KADEMEDE PENTA ÜRETİMİ :Proje ile Kırka Bor İşletmesinde iki kademede üretilen boraks pentahidratın üretim verimini arttırmak, maliyetini ve çevre sorunlarını azaltmak için tüvenan tinkalden direkt boraks pentahidrat üretimi amaçlanmaktadır. Herbiri 50 ton/saat kapasiteli tesislerin yatırım tutarı 10 milyon US$ olup proje sonucunda takriben %13 verim artışı sağlanacaktır. Tesislerin birinci kademesi 2001 yılında devreye alınmış olup ikinci ünitenin yapımına 2002 yılında başlanacaktır.

SÜLFÜRİK ASİT TESİSİ : Önemli ihraç ürünlerimizden borik asidin üretiminde ana girdi olan sülfürik asidin üretimi için Bandırma’da mevcut eski tesisin yerine 240.000 ton/yıl kapasiteli yeni bir Sülfürik Asit Tesisinin kurulmasına karar verilmiştir.

Yatırım tutarı 76 milyon US$ olan tesisin yapım sözleşmesi imzalanmış, temel mühendislik çalışmaları tamamlanarak sahada hazırlık çalışmalarına başlanmış olup tesislerin 2003 yılının başında üretime alınması hedeflenmektedir.

Bugüne kadar Devletçe işletilecek madenler kapsamında bulunan bor madenlerini işletme görevini tek elden yürütmekte olan Eti Holding A.Ş. Genel Müdürlüğü Özelleştirme Yüksek Kurulunun 20.12.2000 tarih ve 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına alınmıştır. Ancak, söz konusu kararın değiştirilmesine yönelik olarak konunun Bakanlar Kurulunun değişik tarihlerdeki toplantılarında gerekçeleri de açıklanarak gündeme getirilmesinden sonra, Eti Holding A.Ş.’nin özelleştirme kapsamından çıkartılması hususunda 18.06.2001 tarihli Bakanlar Kurulu toplantısında karar alınmıştır.

Bunun üzerine, Özelleştirme Yüksek Kurulu 16.07.2001 tarih ve 2001/39 nolu kararı ile Eti Holding A.Ş.’nin özelleştirme kapsamından çıkartılarak eski statüsüne iade edilmesine karar vermiştir. Ayrıca, Yüksek Planlama Kurulunun 26.04.2001 tarih ve 2001/T-9 sayılı kararı ile bağlı ortaklıklarımızdan Eti Pazarlama ve Dış Ticaret A.Ş.’nin bağlı ortaklık statüsü kaldırılarak Eti Holding A.Ş. Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir.

Bor madenciliğinin 2840 sayılı Kanunun getirdiği hukuki boyutunun yanında, Türkiye'nin makro menfaatlerini ilgilendiren ekonomik boyutu da büyük önem arz etmektedir. Bor madenlerinin özelleştirilmesi konusunda Türkiye'nin ulusal menfaatleri açısından "katma değer", "ihracat", "karlılık" ve "vergilendirme" konularında çok büyük riskler mevcuttur. Dünya bor pazarında fiyatların oluştuğu bir borsa mevcut olmayıp, piyasadaki geçerli fiyatlar; Eti Holding ve tek rakibi durumundaki Rio Tinto grubunun bir yan kuruluşu olan US Borax tarafından belirlenmektedir. 1978’den önce Türkiye'den ancak 40-60 US$/ton fiyatla ihraç edilebilen bazı bor tuzları, devletleştirme sonrasında bugün 160-200 US$/ton fiyatla satılır hale gelmiştir. Bunun sebebi; dağınık ve birbirleriyle rekabet halindeki küçük ölçekli

firmalar yerine, üretim, depolama, dağıtım ve pazarlama faaliyetlerinin Eti Holding tarafından tek elden yürütülmesi sayesinde fiyatlandırmada sağlanan disiplindir.

Bor madenlerinin özelleştirilmesi durumunda; ortaya çıkabilecek birçok küçük veya orta ölçekli, sermaye, teknoloji ve tecrübe birikiminden yoksun firmaların Dünya pazarında birbirleriyle rekabete girmeleri neticesinde; bor ürünlerinin ikame özelliği yüzünden satış fiyatlarında önemli düşüşler görülecek ve ülkemizin bor ihracat gelirleri de aynı ölçüde gerileyecektir. Ayrıca bu durum; Eti Holding A.Ş. tarafından benimsenen "Ham bor yerine rafine bor üretimi ve satışı" ile "Dünya ölçeğinde dağıtım ve pazarlama" politikaları kapsamında giriştiği, rafine bor üretimi ve uluslararası dağıtım ağının güçlendirilmesine yönelik yatırım ve organizasyon stratejisini de sekteye uğratarak, ülkemizin bor madenlerinden sağlayabileceği büyük katma değer potansiyelini yok edecektir.

Bu nedenle, Ülkemizin en değerli yeraltı zenginliği durumundaki bor tuzlarının Türkiye ekonomisine katkısının azami seviyelere yükseltilmesi ve istikrarlı bir yapı içerisinde kalıcı ve uzun vadeli bir devamı için bor tuzlarının Devlet eliyle İşletilmesi hem bir yasal zorunluluk, hem de ülke menfaatleri için bir gereklilik arz etmektedir.

Bor madenleri ile ilgili 2840 sayılı yasanın ana fikrinin muhafaza edilmesi ve ruhsatlar, fiyat belirleme ve pazarlama ağının oluşturulması işlerinin Eti Holding A.Ş’nin uhdesinde kalması kaydıyla Eti Holding A.Ş.’nin özel sektörle yatırım ortaklığı kurmasının önünün açılmasında fayda görülmektedir.

Sonuç olarak, 2172 sayılı Devletçe İşletilecek Madenler Hakkındaki Kanunun 1. maddesi uyarınca 17.11.1978 tarih ve 16462 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 31.10.1978 tarih 7/16681 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bor tuzlarının arama işletme ve pazarlama faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi Eti Holding A.Ş.’ne verilmiştir. 2840 sayılı Kanunla kamu kuruluşlarına devredilen haklar yeniden düzenlenmiş olup Eti Holding, ilgili bu kanun maddeleri ile ayrıca, 10.10.1983 tarih ve 99 sayılı KHK ve Ana Statüsü uyarınca, Devlet eliyle aranacak ve işletilecek olan bor tuzları, trona (tabii soda), uranyum ve toryum madenlerinin işletme ve arama görevini üstlenmiş, 2805 sayılı Kuruluş Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.

Eti Holding A.Ş.’nin ana faaliyet alanı olarak tespit edilen bor sektöründe; çokuluslu firmalar ile daha etkin olarak rekabet edecek bir yapıya kavuşturulmasını teminen üretimden pazarlamaya kadar uzanan tüm birimlerin tek elden yürütülmesi Dünya bor sektörünün işleyişinin getirdiği teknik bir zorunluluktur.

Bu doğrultuda Eti Holding A.Ş., ana faaliyet alanlarından biri olan bor sektöründe pazar çekiciliği yüksek yeni alanlara stratejik ortaklıklar oluşturarak veya doğrudan kendisi yatırım yaparak girmeyi hedeflemektedir. Eti Holding A.Ş., etkili bir rekabet gücüne sahip olduğu bor alanında yurtdışı piyasalarda büyümeyi, rekabet gücünü daha üst seviyelere çıkarmayı ve faaliyetlerinde daha etkin olmayı teminen rafine bor ürün kapasitelerinin artırılması, ürün portföyünün geliştirilmesi ve ürün kalitelerinin iyileştirilmesine yönelik yoğun bir yatırım faaliyeti sürdürmenin yanısıra, uluslararası pazarlama ağının oluşturulması yönündeki çalışmalarını da yoğun bir şekilde sürdürmektedir. Bu amaçla;

- 2840 sayılı Kanun çerçevesinde hareket edilerek, Eti Holding A.Ş.’nin dünya bor pazarında sahip olduğu rezerve uygun olarak etkinliğinin artırılması,

- Ham bor satışı yerine rafine ve uç ürün satışına yönelinmesi,

- Rafine ürün kapasitelerinin bor pazarındaki öncelikler dikkate alınarak ilk aşamada 800.000 tona, daha sonra ise 1,2 milyon tona çıkarılması ve ham bor satışlarının azatılması, ayrıca uç ürünlere yatırım yapılmasının sağlanması,

- Mevcut tesislerin gözden geçirilerek yenileme yatırımlarına başlanılması,

- 2840 sayılı yasanın ana fikrinin muhafaza edilerek; ruhsatlar, fiyatları belirleme ve pazar politikaları Eti Holding A.Ş.’nde kalmak şartıyla özel sektörle işbirliği (yatırım ortaklığı) yapılması olanağının araştırılması,

- Pazarlama ve satış konusunda bütün tüketicilere Eti Holding A.Ş.’nin tek elden satış yapabilmesini teminen; mevcut pazarlama şirketleri ve satış ajanlıklarına ilaveten uluslararası pazarlama ve satış ağının geliştirilmesi çabaları sürdürülmektedir.

Eti Holding A.Ş.’nin bor işletmeciliğindeki hedefi; 1,2 milyar US$ tutarındaki dünya bor pastasından daha büyük pay elde etmektir. Bu nedenle,özellikle ham bor yerine rafine bor ve bor uç ile ileri bor uç ürünlerine yatırım yapılarak dünyanın çeşitli yerlerinde kurulmuş olan bor’a dayalı sanayi tesislerinin ülkemizde kurulmasını gerçekleştirmek ana hedeftir.

Kaynak: Eti Holding